Najstarsza pisemna wzmianka o mieście Stara Lubownia pochodzi z roku 1292. Po zbudowaniu Zamku Lubowniańskiego, miejscowość stała się podgrodziem i zwiększyła się jej rola. Duże znaczenie dla miasta miał rok 1364, w którym król Ludwik I uczynił Starą Lubownię miastem królewskim i dał miastu szerokie przywileje przy organizowaniu corocznych targów. Wpływ na dalszy rozwój miasto miało przekazanie w zastaw polskiemu królowi w latach 1412-1772. Miasto stało się znanym centrum gospodarczym i kulturalnym. Po zwróceniu zastawu miasto straciło swoje znaczenie, opuścili je urzędnicy i szlachta. Stara Lubownia stała się jedynie prowincjonalnym centrum dla najbliższych miejscowości.
Dominantą rynku jest kościół św. Mikołaja pochodzący z około 1280 r. i Dom Prowincjalny - dawna siedziba zarządcy spiskich miast oddanych do polskiego zastawu, przebudowany w roku 1639 w stylu renesansowym. We wnętrzu kościoła św. Mikołaja znajduje się cenna późnogotycka kamienna chrzcielnica z XVI wieku i późnogotyckie tablice nagrobkowe z piaskowca i czerwonego marmuru. Główny barokowy ołtarz św. Mikołaja - biskupa z połowy XVIII wieku je zdobiony drzeworytami. W środku kolumnowej architektury dominuje dużych rozmiarów obraz św. Mikołaja z drugiej połowy XIX wieku. Cenne pod względem historycznym są także boczne ołtarze i rzeźba Opłakiwanie Chrystusa.
Na skale wapiennej nad Starą Lubownią wznosi się kamienny Zamek Lubowniański, zbudowany na początku XIV wieku. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku, jako o jednej z królewskich siedzib, pochodzi z roku 1311. Najstarszą część zamku tworzy główna wieża i gotycki pałac. Zamek stał się po roku 1412 siedzibą polskich starostów spiskich miast włączonych do zastawu, co służyło jego rozwojowi. W roku 1553 zamek uległ całkowitemu spaleniu. Podczas rekonstrukcji zbudowano nowy renesansowy pałac. W roku 1642 został zbudowany pałac barokowy a w roku 1647 kaplica.
W latach od 1655 do 1661 były na zamku ukryte przed Szwedami polskie klejnoty koronacyjne. Po roku 1772 po zakończeniu polskiego zastawu spiskich miast, zamek zaczął podupadać.
Pod Zamkiem Lubowniańskim znajduje się Lubowniański skansen z eksponatami ludowej architektury Spisza i Szarisza. Najcenniejszym eksponatem jest zrębowy greckokatolicki kościół św. Michała Archanioła z Matysowej z roku 1883.
Najliczniej w ekspozycji są reprezentowane drewniane domy rodzinne z początku XX wieku. Przy projektowaniu wnętrz domów mieszkalnych respektowano sposób życia i stosunki rodzinne mieszkańców. Wybór eksponatów jest bogaty i oprócz przedmiotów codziennego użytku można tu znaleźć warsztaty produkcyjne służące do dodatkowych zajęć mieszkańców: druciarza, szewca, bednarza, tkaczki, stolarza. W domach mieszkalnych prezentuje się przykłady zwyczajów ludowych związanych z narodzinami dziecka, weselem, Bożym Narodzeniem i Wielkanocą.
Inne obiekty stanowią budynki gospodarskie (stodoły, stajnie, spichlerze, studnie) i techniczne (kowalska kuźnia, młyn i warsztat stolarski). Podczas letniego sezonu turystycznego w amfiteatrze na terenie skansenu są organizowane występy grup i zespołów folklorystycznych.
